Predstavljena knjiga "Srbi u američkom filmu" Aleksandra Novakovića u Jugoslovenskoj kinoteci

BEOGRAD - U Jugoslovenskoj kinoteci u Beogradu danas je predstavljena knjiga “Srbi u američkom filmu (1925-2023)" pisca Aleksandra Novakovića, koja govori o tretmanu i karakterizaciji Srba kao dramskih junaka u igranom američkom filmu, od početka zvučne ere sve do danas.

"Moj magistarski rad na Fakultetu dramskih umetnosti je bio "Sloveni u anglosaksonskoj drami", a doktorska disertacija takodje na FDU "Stranci u srpskoj drami (1734 - 1990)", rekao je Novaković na promociji, na kojoj je govorio i Predrag Milojević, urednik izdavačke kuće “Presing”.

Spoj tematike i koncepcije ta dva obimna rada dovela su do pisanja publicističke knjige gde je obrađeno i spomenuto više desetina filmova i televizijskih serija stvorenih za skoro stotinu godina kinematografije u SAD.

Srbi su kroz sve te projekte defilovali ne samo kao reditelji, scenaristi i glumci već, što je u fokusu ove knjige, upravo kao protagonisti koji su često uklapani u američke stereotipe o narodima Južne i Istočne Evrope.

Iako se na naslovnoj strani knjige nalazi glumac srpskog porekla Karl Malden (1912-2009), američki dobitnik Oskara za sporednu ulogu u filmu "Tramvaj zvani želja", a i naziv knjige je "Srbi u američkom filmu", knjiga spominje uspešne glumce i režisere koji su ostvarili značajan uspeh u SAD, ali je njen cilj, kako je Novaković rekao, da istraži konkretne likove Srba u američkoj kinematografiji, u njihovim scenarijima.

Često doživljavani kao deo „slovenskog mora“, koje je krajem 19. veka zapljusnulo Istočnu obalu SAD, Srbi su kroz mnoga filmska i televizijska ostvarenja doživljavani kao siromašni, neobrazovani emigranti, fizički radnici, ratnici, policajci ili čak poludemonska bića. Onda, prema rečima autora, sa ratovima na teritoriji bivše SFRJ, Srbi su odjednom doživeli „transformaciju“ u - demone i "eksploatisani" kao negativci u filmovima sa Zapada.

Pisac je u analizi krenuo od dve verzije filma "Vesela udovica" (1925) Eriha von Štrohajma i Ernesta Lubiča (1934), prema toj čuvenoj opereti, preko "Ljudi mačke" (1942) Žaka Turnijea, dok rimejk tog filma (1982) u režiji Pola Šredera ovde nije utisnut, jer tamo nije važno čijeg je porekla junakinja.

Srbi su predstavljeni kao narod prilično šarenolikog karaktera i ilustracija u mnogim poznatim, uspešnim, manje uspešnim filmovima, nekim promašajima, i sa različitim žanrovima, kao "Četnici, borbena gerila" (1942) Luja Kinga, "Jedinica 10 sa Navarona" (1978) Gaja Hamiltona.

Takođe, knjiga obrađuje filmove sa Srbima kao junacima scenarija, koje su režirali velika imena kao "Četiri prijatelja" (1981) istaknutog reditelja Artura Pena ("Boni i Klajd", "Mali veliki čovek", "Dvoboj na Misuriju"), "Vrata raja" (1980, Kris Kristoferson) Majkla Ćimina, "Marijini ljubavnici" (1984, Nastasija Kinski i Džon Sevidž) ruskog sineaste Andreja Končalovskog ("Pomahnitali voz" (koscenarista tog dela je bio srpski autor Đorđe Milićević), "Tango i Keš").

Tom Kruz je igrao Srbina u filmu "Svi pravi potezi" (1983) Majkla Čepmena, pre nego što je postao velika holivudska zvezda, a onda će se kao junak agent Itan Hant "obračunavati" sa "srpskim teroristima" u jednom od filmova iz akciono-špijunskog serijala "Nemoguća misija" prema istoimenoj TV seriji iz 1966. godine.

Srbin je jedan od glavnih junaka u kriminalističkoj priči "Živeti i umreti u Los Anđelesu" (1985, Vilijam Pitersen i Viljem Defo) režisera Vilijama Fridkina.

Dalje autor knjige obrađuje filmove sa srpskim narodom koji je u vihoru ratova na prostoru bivše Jugoslavije i tako je britanski režiser Majkl Vinterbotom snimio američko - engleski film "Dobrodošli u Sarajevo" (1997).

Srpski režiser Predrag Gaga Antonijević živi već decenijama u Americi, i snimio je snažnu antiratnu dramu "Spasitelj" (1999) u produkciji trostrukog oskarovca reditelja Olivera Stouna, gde je glavnu ulogu tumačio Denis Kvejd, i uz njega Nataša Ninković, Nebojša Glogovac, Sergej Trifunović.

Ratovi bivših republika SFRJ dotiču se i dalje u narednim filmovima Holivuda kao tada novi tihi trend: "Iza neprijateljskih linija" (2001, Oven Vilson i Džin Hekman) Džona Mura, "Mirotvorac" (1997, Nikol Kidman i Džordž Kluni) rediteljke Mimi Leder, "Proleće u Bosni" (2007, Ričard Gir, Terens Hauard) Ričarda Šeperda, kontroverzno ostvarenje "U zemlji krvi i meda" (2011), rediteljski debi slavne glumice Anđeline Džoli, ujedno i veliki promašaj.

Poslednji film na osnovu ratova u bivšoj Jugoslaviji o kome Novaković piše jeste triler "Sezona ubijanja" (2013) u kome Džon Travolta tumači bivšeg srpskog vojnika koji želi da se osveti za smrt svoje porodice zloglasnom američkom generalu koga je igrao Robert De Niro.

Tek tada kao da je lik Srbina predstavljen skoro kao pozitivan i žrtva nakon građanskog rata i raznih trauma.

Ostali obradjeni filmovi ove knjige u kojima su junaci Srbi jesu - "Dobrodošli u Kolinvud" (2002, Sem Rokvel, Džordž Kluni) tandema autora Entonija i Džoa Rusoa, "Ljubav dolazi kod dželata" (2006) Kajla Berensena i "Četvrti anđeo" (2001, Džeremi Ajrons, Forest Vitaker, Šarlot Rempling) Džona Irvina.

Nakon tematike o ratovima u Bosni i Hercegovini ili Hrvatskoj, autor Novaković kaže da ostaje da se vidi "da li će Srbi u holivudskom filmu doživeti još jednu transformaciju ili će ostati u demonskom limbu uz druge „dežurne negativce“, sve zarad određenih dnevnopolitičkih potreba".

Novaković je istakao danas i uspešne filmske stvaraoce srpskog porekla koji su ostavili traga u američkoj kinematografiji, gde spada scenarista i književnik Stiv Tešić, rodjen kao Stojan Tešić (Užice, 1942 - Sidnej, 1996), koji je osvojio Oskara za najbolji originalni scenario upravo za Penov film "Četri prijatelja".

Pored Maldena, rodjenog kao Mladen Sekulović, od uspešnih američkih sineasta srpskog porekla tu je i Piter Bogdanovič (1939-2022), autor kultnih filmova "Poslednja bioskopska predstava", "Maska", "Mesec od papira", "Što te tata pušta samu?", "Teksasvil".

Takođe, juče je stigla vest da je u Los Anđelesu umro Vojislav Voja Govedarica (1940-2023), srpsko-američki glumac, poznat od ranije u akcionim filmovima "Rambo 2" uz Silvestera Stalonea i "Lavlje srce" sa Žan Klod Van Damom.

Novaković (48) je diplomirani dramaturg i istoričar, ima za sobom 18 objavljenih knjiga, od romana, zbirki priča, aforizama, pesama, preko naučnih studija do drama, koje piše za radio i pozorište, a kao scenarista je potpisao i razne projekte za televiziju.