Kralj Milan Obrenović rođen je na današnji dan pre 170 godina

BEOGRAD - Milan Obrenović prvi novovekovni kralj Srbije, rođen je na današnji dan, 22. avgusta 1854, pre 170 godina.

Ako se za nekog srpskog vladara može reći da je potomstvo prema njemu bilo nezahvalno to je izvesno kralj Milan Obrenović.

Uprkos činjenici da je upravo kralj Milan sproveo presudnu modernizaciju, evropeizaciju zemlje, preobražajem brojnih državnih institucija po tada najmodernijim standardima, potonja publicistika pa delom i istoriografija prikazivala ga je neretko u nepovoljnom svetlu.

Istina, dobri istoriografi kao Slobodan Jovanović, vrednovali su njegovu istorijsku ulogu, pa i njega kao ličnost, neuporedivo odgovornije i poštenije.

Rođen je u Moldaviji, u mestu Marašešti. Bio je unuk Jevrema Obrenovića, brata knjaza Miloša. Majka Elena Marija bila je kćerka moldavskog veleposednika Konstantina Katardžija.

Sticajem okolonosti Milanovi roditelji Miloš i Elena nisu dugo živeli zajedno. Milan je bez oca ostao kao šestogodišnjak. Majka je nadalje vodila mondenski život visoke aristokratije pa je brigu o Milanu preuzeo knez Mihailo Obrenović, tada vladar Srbije.

On ga je uputio na školovanje u Francusku odakle je vraćen posle Topčiderske tragedije, kako se onda govorilo, odnosno pogibije knjaza Mihaila 1868. godine.

Mihailo je ubijen tokom šetnje Košutnjakom koji je tada bio privatno, ograđeno, lovište Obrenovića. Pozadina zavere nije rasvetljena iako su neposredni izvršioci brzo pohvatani i osuđeni.

Po ondašnjim zakonima novog vladara trebalo je da bira Velika narodna Skupština. Ispostavilo se međutim da je beogradski garnizon izvikao Milana, tada četrnaestogodišnjaka, za novog knjaza. Presudnu ulogu pritom je odigrao Milivoj Blaznavac, tadašnji ministar vojni, za kog se inače verovalo da je sin knjaza Miloša. Skupština je zatim potvrdila njegovo pravo na knjaževski presto 26. juna 1868.

Do ratova s Turskom 1876/1878, Milan se držao rusofilske linije. Još kao maloletan posetio je, oktobra 1871, ruskog cara Aleksandra II, u Livadiji, letnjikovcu Romanova na Krimu. U rat 1876, ušao je na zahtev Rusije, iako nespreman. Pošto je međutim Rusija Sanstefanskim mirom marta 1878, Bugarskoj namenila srpske etničke i istorijske teritorije, nastupilo je razočarenje.

Berlinskim kongresom leta 1878, ta nepravda je ispravljena, najviše zalaganjem službenog Beča a i Londona. Srbiji je tada priznata puna suverenost, uz znatno teritorijalno proširenje. Prisajedinjen je Niš, Pirot, Dubočica dakle Leskovac, Toplica, Vranje.

Milan se otuda okreće bližoj saradnji sa Austrougarskom. Bila je to racionalna odluka koja će Srbiji doneti decenije stabilnosti i postupnog napretka. Tako je sklopljen i sporazum 1881, poznat kao Tajna konvencija. Srpskim poljoprivrednim proizvodima je njome omogućen povoljniji plasman na velikom tržištu Dvojne monarhije.

Godine 1882. Srbija je proglašena za kraljevinu. Bio je to događaj ogromnog simboličkog značaja. Sam Milan Obrenović u svečanom obraćanju tim povodom, pomenuo je, između ostalog, da je kraljevina jemstvo budućnosti Srbije.

U sklopu manifestacija vezanih za svečano proglašenje kralj je tada posetio Žiču, negdašnju kako je naglašavano krunidbenu crkvu i prvo središte srpske arhiepiskopije, kao i Studenicu, gde su se nalazile mošti Stefana Prvovenčanog, prvog kralja iz roda Nemanjića.

U Žiči su inače obavljana svečana miropomazanja srpskih vladara. Miropomazanje je sa duhovnog stanovišta važnije od čina krunisanja. Sam Milan miropomazan je prethodno, kao knez, u beogradskoj Sabornoj crkvi, jula 1868. Njegov naslednik Aleksandar, kao i potonji vladari, miropomazan je u Žiči.

Za period vladavine Milana Obrenović vezana je odlučna evropeizacija Srbije. Niz u tom smislu neophodnih mera, odnosno zakonskih rešenja donet je tada, često nasuprot volji svetine, odnosno opozicije. Tako je recimo izgradnja železnice, što je takođe bila međunarodna obaveza Srbije, bila povod za nebrojene proteste i nerazumevanja.

Standardizovana je nacionalna moneta, dinar, nasuprot negadšnjem haosu na tom polju kada se u Srbiji koristilo mnoštvo različitih novčanih jedinica. Istovetna je bila situacija sa mernim sistemom. Nametnuto je obavezno osnovno obrazovanje, zdravstvene mere. Posebno je obavezno pelcovanje, vakcinisanje, bilo mestimično izvor panike.

S teškom mukom kralj Milan nametnuo je i novo ustrojstvo vojske, sasvim po uzorima iz srednje Evrope. Otpor obrazovanju moderne vojske, na demagoški podsticaj tadašnje Narodne radikalne stranke, doveo je do oružanog otpora poznatog kao Timočka buna 1883, što je ubrzo ugušeno. Većinu osuđenih vladar je docnije pomilovao.

Uvek valja nanovo naglasiti, upravo vojno ustrojstvo kralja Milana dalo je sjajne rezultate u ratovima koje je Srbija vodila od 1912. do 1918. Balkanskim i Prvom svetskom.

Rat vođen protiv Bugarske 1885, koji je Srbija izgubila, iako bez teritorijalnih gubitaka zahvaljujući pomoći Austrougarske, jedan je od razloga njegove nepopularnosti. Istina je međutim da je kralj Milan tada reagovao zato što je pripajanjem Istočne Rumelije Bugarskoj narušena ravnoteža snaga kakvu je odredio Berlinski kongres.

Kralj Milan osnivač je i Srpske kraljevske akademije, izvorno Kraljevsko srpske, današnje SANU.

Novo reprezentativno zdanje dvora, današnja gradska kuća, izgrađeno je po projektu arhitekte Bugarskog, počev od 1881, a dovršeno je 1884.

U njegovo vreme uobličena su nova znamenja Srbije, od Zakona o ordenima, kada je ustanovljen Orden belog orla, kao i Orden Svetog Save, pa do državnog grba, koji je osmislio Stojan Novaković. Reč je o današnjem grbu Srbije.

Ustavno rešenje iz 1888, po nepodeljenom mišljenju, smatra se oličenjem slobodoumlja. Ondašnji srpski zakoni o štampi, zborovim i udruženjima, prevazilazili su slobode uobičajene u tadašnjoj Evropi.

Istina, ubrzo po donošenju novog ustava, kralj Milan je objavio abdikaciju, 1889. godine. I nadalje se posvećeno bavio ustrojstvom vojske, pokazaće se, vrlo supešno.

Bio je teško razočaran odlukom njegovog sina i naslednika Aleksandra da se oženi Dragom Mašin. Draga je istina bila izdanak ugledne obrenovićevske kuće Lunjevica, bila je dvorska dama njegove majke kraljice Natalije, ali njeno dovođenje na presto po ondašnjim standardima bilo je nedopustivo.

Tragična sudbina Aleksandra i Drage Obrenović, maja/juna 1903, čime je ugašena dinastija Obrenović, bila je, pored drugog, pokazatelj da je procena kralja Milana bila valjana.

Ophrvan opštim prilikama, najviše sinovljevim neodgovornim brakom, kralj Milan umire 29. januara/11. februara 1901, u Beču. Imao je 47 godina.

Uprkos opštoj predstavi, i decenijama potom ispredanim pričama, za sobom nije ostavio nikakve dugove.

Sahranjen je u fruškogorskom manastiru Krušedol, pored kneginje Ljubice, dopuštenjem bečkog dvora, na čijoj se teritoriji Srem tada nalazio.

Ma koliko neomiljen za života kralj Milan Obrenović bio je i ostao pojam za vladara instituciju čija su brojna dela ostala trajno dobro njegovog naroda.