Obeležava se Međunarodni dan borbe protiv fašizma i antisemitizma

BERLIN - Međunarodni dan borbe protiv fašizma i antisemitizma obeležava se danas širom sveta, u znak sećanja na "Kristalnu noć", kada je 1938. godine izvršen veliki pogrom Jevreja, a što je označilo i početak holokausta, sistematskog uništavanja Jevreja na prostorima pod vlašću nacista.

Tokom holokausta, odnosno takozvanog Konačnog rešenja jevrejskog pitanja, za vreme Drugog svetskog rata, ubijeni su milioni Jevreja, broj žrtava je nemoguće utvrditi, ali se veruje da ih je bilo do šest miliona.

"Kristalna noć" ili Novembarski pogrom, nazivana i Noć slomljenog stakla, bila je masovni pogrom nad Jevrejima koji se dogodio 9. i 10. novembra 1938. godine.

Taj događaj, imajući u vidu da se zbivao širom tadašnje Nemačke, uključujući i prostor današnje Austrije i takozvanu Sudetsku oblast, dakle anektirane delove Češke, bio je početni događaj holokausta.

Pogrom su sprovodili pre svega pripadnici partijskih paravojnih grupa, pod zvaničnim nazivima Jurišni odredi (SA) i takozvani Zaštitni odredi (Š) kao i pripadnici Hitlerjugenda. Ogromnu ulogu su međutim, osim njih, imali naprosto građani Nemačke, civili, koji su se masovno pridružili pogromima.

Razmere i masovnost takozvane "Kristalne noći " 9/10. novembra, zaprepastile su tada, pre 85 godina, svet.

Sam naziv "Kristalna noć", uostalom neprimeren, potiče od krhotina stakla kojim su ulice bile zasute kao rezultat masovnih razaranja i razbijanja tokom pogroma. Naziv, koji im se dopadao, nametnuli su samo nacisti.

Te večeri 9. novembra, u Berlin je stigla vest da je u Parizu umro nemački diplomata Ernst Rat. Ubica je bio Heršel Grinšpan, maloletni jevrejski mladić čiji roditelji su bili žrtve progona, odnosno proterivanja u Poljsku, a što je vlada u Varšavi odbila. Grinšpan je uoči atentata dobio dopis od roditelja koji su mu predočili očajno stanje u koje su ih dovele nemačke vlasti.

Atentatu na Rata u Parizu, prethodilo je proterivanje hiljada Jevreja u Poljsku. Ta zemlja je međutim odbila da ih prihvati, što je za posledicu imalo da su se prognanici našli u beznadežnom položaju, bez hrane i skloništa u međugraničnom pojasu. Među njima, nalazili su se i roditelji atentatora Grinšpana.

Atentat se dogodio 7. novembra, a Ernst Rat je umro dva dana potom. Odmah zatim usledili su pogromi upamćeni kao "Kristalna noć". Odmah posle atentata nemačke vlasti isteruju jevrejsku decu iz državnih škola, zabranjuju publikovanje sve jevrejske štampe i slično.

Pošto je vest o smrti stigla, Hitler je reagovao iznenadnim napuštanjem partijske svetkovine, manifestacije održavane povodom godišnjice neuspelog Minhenskog puča 1923. Gebels, ministar propagande, je potom održao govor s pozivom na odmazdu. Podređeni partijski zvaničnici su to shvatili kao naredbu.

Batinašima nacističke partije je sugerisano da reaguju. Ubrzo je započeo histeričan pogrom, ogromnih razmera. Napadnute su, razarane i paljene, sve jevrejske institucije, kuće, škole, radnje i privredni objekti, sinagoge, čak bolnice. Preko 7.000 preduzeća u vlasništvu Jevreja je razoreno ili oštećeno, više od 1.400 sinagoga je demolirano, 267 sasvim uništeno. Razarana su čak i jevrejska groblja.

Jevreji su odreda premlaćivani, ponižavani, pa i ubijani.

Na lomačama su gorele jevrejske molitvene knjige i predmeti, umetnine, biblioteke, nameštaj. Brojni istorijski objekti nesumnjive kulturne važnosti su razoreni. Deca su se zabavljala razbijajući drevne vitraže, uopšte prisustvom orgijastičnom razaranju.

Oko 30.000 Jevreja je uhapšeno i zatvoreno u logore. U prvo vreme je navođeno da je ubijeno 91 lice. Kada se uračunaju smrti koje su nastupile kao posledica zlostavljanja, bilo je više stotina mrtvih. Prema pojedinim navodima, 638 osoba je izvršilo samoubistvo.

Danas se zna da je policija imala nalog da se ne meša, odnosno ne smiruje pogromašku rulju.

Sa druge strane, naređeno je da se zapleni arhivska građa jevrejskih institucija. Hapšeni su pritom jevrejski muškarci koji su zatim odvođeni u logore, u Dahau, Buhenvald, Saksenhauzen.

Položaj Jevreja u Nemačkoj poprimio je tragične obrise pošto su nacisti preuzeli vlast januara 1933. godine.

Počev od tada donošeni su antijevrejski zakoni, čija kulminacija su bili takozvani Nirnberški zakoni, doneti septembra 1935. Izmišljeno je nazovi naučno obrazloženje rasizma, odnosno antisemitizma.

Jevreja, koji su inače bili visoko asimilovani u Nemačkoj, bilo je u toj zemlji oko pola miliona, odnosno 0,86 procenata ondašnje populacije.

Po Nirnberškim zakonima Jevreji su lišeni državljanstva. Zabranjena im je ma kakva javna uloga, ograničene mogućnosti rada i zarade, obrazovanje, brakovi i uopšte seksualni kontakti sa Nemcima.

Kada je histerija obustavljena, nemačke vlasti su, povrh svega, nametnule jevrejskoj zajednici Nemačke plaćanje nečeg što su nazvali "doprinos za iskupljenje" u visini milijarde onovremenih rajhsmaraka, što je otprilike protivrednost današnjih sedam milijardi US dolara.

Posledica je bio početak egzodusa. Narednih godinu dana više od 100.000 Jevreja napustilo je Nemačku.

Pojedini autori uočili su da su Nemci, 1989. godine, probili Berlinski zid upravo na dan kada se 1938. dogodio uvod u holokaust masovnim pogromima nazvanim "Kristalna noć".