Vek od rođenja legendarnog novinara Bože Rafajlovića

BEOGRAD - Pre stotinu godina, 5. decembra 1923. rođen je Boža Rafajlović legendarni Tanjugov novinar.

Rafajlović je pune četiri decenije radio u novinskoj agenciji Tanjug, od 1946. do 1986. i ostavio ogroman trag u novinarstvu ne samo nekadašnje Jugoslavije.

Posebno važnu ulogu imao je na polju međunarodne saradnje. Učestvovao je u brojnim programima koji su doveli do saradnje, a potom i zasnivanja novinskih agencija u nizu zemalja trećeg sveta, najviše u sklopu ondašnje politike nesvrstavanja.

Kao novinar zapažen je već izveštavanjem sa samita OUN u Jerusalimu krajem 1947. na temu razgraničenja na prostoru dotadašnje britanske mandatne teritorije Palestine.

Bio je dopisnik i izveštač Tanjuga iz Rima, Delhija, Meksika, Pariza, Kolomba, Lime, Londona, Ranguna, Katmandua, Karačija, Kabula, Bukurešta, Nikaragve, ukupno iz više desetina zemalja, delom kao stalni dopisnik, a delom u posebnim prilikama.

Izveštavao je sa konferencija nesvrstanih u Kairu 1964, Lusaki 1970, Kolombu 1976, Havani 1979.

U vreme kada je utemeljena saradnja između nesvrstanih zemlja sa ciljem protoka informacija od juga put severa, u čemu je centralnu ulogu imao Tanjug, upravo Rafajlović je bio istaknuta ličnost tog procesa, uz Peru Ivačića, dugogodišnjeg direktora agencije.

Bila je to svojevrsna revolucija u sistemu međunarodnog informisanja. Do tada, bilo je više nego upadljivo da gotovo nikakve informacije koje potiču iz zemalja takozvanog trećeg sveta, ukoliko se ne uklapaju u tumačenje velikih medijskih kuća Zapada, nemaju šanse da se probiju.

Otuda je, uz izvesnu saradnju OUN, odnosno UNESCO, započeo proces koji bi se mogao nazvati dekolonizacijom informisanja.

Pre svega trebalo je stručno, materijalno, tehnički pomoći oblikovanje, ili postavljanje na zdrave osnove, medijskih kuća u zemljama koje ih nisu imale. Najčešće je bila reč o novooslobođenim državama, prethodno kolonijama.

Medijske kuće iz okrilja istočnog, sovjetskog, bloka nisu pritom u to vreme, van okvira komunistickih zemalja, imale gotovo nikakvu težinu na globalnom planu, odnosno na Zapadu. Otuda je organizacija Pula nesvrstanih kao mreže novinskih agencija nesvrstanih imala izuzetnu važnost.

U Tanjugu, koji je bio glavni koordinator te mreže, posebno u ranoj fazi, taj posao je najvećim delom vodio Boža Rafajlović.

Rođen je u Beogradu, u građanskoj porodici, jevrejskog porekla. Otac Sabataj bio je uspešan trgovac. Držao je lokal u Ulici kralja Milana, nedaleko od zdanja Starog dvora.

Završio je Prvu beogradsku gimnaziju. Kada je Kraljevina Jugoslavija napadnuta aprila 1941. sa grupom drugova prijavljuje se kao dobrovoljac u vojsku. Internirali su ga Italijani, pošto je Jugoslavija okupirana, prvo kod Kavaje u Albaniji, potom u logor Feramonti, Kalabrija, na krajnjem jugu Italije.

Pošto mu je, zahvaljujući specifičnom italijanskom logorskom sistemu, uspelo da pobegne, izvesno vreme se prikrivao na prostoru središnje i severne Italije. Posle obaranja Musolinija septembra 1943, odlazi na jug u susret saveznicima i prijavljuje se Britancima u Salernu, južno od Napulja. U Bariju se potom priključuje vojnoj misiji NOVJ. Oni su ga, kao retkog znalca više jezika, uputili da prikuplja zatočene Jugoslovene iz logora u severnoj Africi. Potom, bio je pripadnik Treće prekomorske brigade NOVJ, pocev od januara 1944. Već na Visu, uređuje glasilo te brigade, i radi kao prevodilac sa engleskog.

Učestvovao je oslobađanju Dalmacije, Hercegovine, Istre, od Splita, preko Trogira, Šibenika, Knina, Mostara, sve do Trsta.

Vrativši se, pošto je demobilisan 1946. u Beograd, ustanovljava da su čitavu njegovu porodicu pobili nemački nacisti. Pomoćnik generalnog direktora Tanjuga Sima Karaoglanović primio ga je, na preporuku rođaka Dida Demaja, kao mlađeg saradnika.

Urednik spoljnopolitičke redakcije Tanjuga bio je 1953/1955 . i ponovo 1959/65. U agenciji je radio u Emisiji za inostranstvo, Pulu nesvrstanih, uključujući Eko-Pul.

Bio je dopisnik Tanjuga iz Rima 1948/50, Nju Delhija 1951/53, Pariza 1955/59, Meksika 1965/69 i 1973/75, Kolomba 1975/78, Lime 1981/84.

Pratio je, kao izveštač, predsednika Josipa Broza Tita prilikom poznatog putovanja u Indiju, odnosno Burmu, 1954/55, za koji se veruje da je bio jedan od ključnih momenata potonjeg nastanka Pokreta nesvrstanih.

Rafajlović je docnije svedočio da je upravo predsednik Tito bio inicijator pokretanja specijalnog servisa Tanjuga. Savetovao je, prilikom putovanja na brodu, da se više i podrobnije izveštava o tim dalekim za nas egzotičnom zemljama, kako bi se naša javnost koliko je moguće putem medija, upoznala sa njima.

Sledili su široki, deskriptivni tekstovi, inače neuobičajeni u agencijskom žurnalizmu. Pokrivane su najrazličitije teme, opisi tih zemalja, zanimljivosti, crtice iz života, čak svojevrsni, svedeni, putopisi, osim standardnog pokrivanja političkog života.

Rafajlović je direktno učestvovao u osnivanju novinskih agencija u Maliju, Šri Lanki, Zimbabveu, kao i agencije Sandinista u Nikaragvi.

Pošto je tih decenija Tanjug, odnosno Jugoslavija, bila mesto obuke brojnih žurnalista iz zemalja trećeg sveta, upamćeno je da je Boža Rafajlović kao predavač držao kurseve na engleskom, francuskom, španskom jeziku, osim na srpskom.

Bio je međunarodni sekretar Pula novinskih agencija nesvrstanih od 1982. do 1985.

U poslednjem periodu bio je pomoćnik direktora Tanjuga za međunarodnu saradnju. U penziju je otišao 1986. Preminuo je oktobra 2017. u Beogradu.