Na Uskrs 16. aprila 1944. saveznički avioni bombardovali Beograd

BEOGRAD - Na Uskrs, 16. aprila 1944. saveznički vazduhoplovci, Britanci i Amerikanci, bombardovali su Beograd.

Intenzitet i razornost savezničkih napada pre 80 godina, zaprepastila je građane ondašnjeg Beograda, a precizan broj poginulih nikada nije utvrđen.

Ranjeno je, odnosno povređeno oko 5.000 civila, a prema nemačkim izvorima, mrtvih je bilo 1.160.

Bombardovanje je nastavljeno i sutradan 17. aprila, a onda i 21. i 24. aprila.

Imajući u vidu razornost vazdušnih napada, u kojima je teško bilo razaznati zašto su meta napada brojni civilni objekti, čitavi blokovi stambenih zgrada, bolnice, pijace, građanstvom Beograda je znatnim delom ovladao paničan strah. Bilo je očigledno da niko nije siguran.

Iz tog ugla posmatrano nije bilo moguće razlučiti kriterijume prilikom izbora meta. Otuda je usledio masovni egzodus u prigradske sredine, sela i varošice. Gradom su se kretale brojne kolone očajnika, i inače iscrpljenih višegodišnjom okupacijom i nemaštinom.

Događaji upamćeni kao Krvavi Uskrs u kolektivnom sećanu građana Beograda doživljeni su bitno teže od nemačkih bombardovanja 6. aprila 1941. kako zbog činjenice da se od saveznika očekivala pomoć i oslobođenje, a nikako bombardovanje, pogotovo tako brutalno, a onda i zbog utiska da je savezničko bombradovanje 1944. bilo razornije nego nemačko 1941.

Anglo američke snage intenzivno su u tom periodu tukle Ploešti u Rumuniji, glavni izvor nafte nemačke vojske, osim industrijske proizvodnje kojom je nemačka hemijska industrija silom prilika ovladala u Drugom svetskom ratu. Bio je to međutim potez očajnika, zbog nesrazmerno viših troškova.

Tragedija Beograda na pravoslavni Uskrs, 16. aprila 1944. bila je posledica činjenice da su naftna polja kod Ploeštija tog dana bila pod maglom koja je onemogućavala iole bezbedno kretanje i dejstvo vazduhoplova, pa su se anglo američki bombarderi okrenuli i zatim ispraznili smrtonosne tovare nad Beogradom. Teško razoreni Beograd bio je tada sekundarni cilj.

Pritom, bombardovanje je vršeno sa visine 3.000 do 5.000 metara, i to metodom znanim kao "tepih bombe", dakle neselektivno.

Zvanično, ciljevi su bile nemačke trupe, infrastruktura, vojni i privredni objekti od značaja za nemačke ratne napore.

To je podrazumevalo rejon glavne železničke stanice u dnu Nemanjine, druge železničke objekte, ranžirne stanice, mostove, fabrike vazduhoplova Ikarus, zatim Rogožarski, inače smešten u gusto načičkanom centru u Dalmatinskoj, docniji IKL. Takođe, aerodrom u Bežaniji, odnosno Zemunu, brodogradilište.

Pogođeno se međutim nije poklapalo sa proklamovanim ciljevima.

Ukupno, te 1944. Beograd je teško bombardovan, od strane saveznika, u aprilu, maju, junu, julu, septembru, u 11 navrata.

Teška saveznička bombardovanja Srbije u Drugom svetskom ratu započela su razaranjem Niša 20. oktobra 1943. godine, kada su poginule stotine građana i razoreni brojni civilni objekti.

Najrazornija su međutim bila aprilska bombardovanja, sa najviše žrtava, verovatno i zbog faktora iznenađenja.

Tog 16. i 17. aprila, Beograd je tuklo oko 600 bombardera, takozvanih četvoromotoraca. Udarna jedinica bila je 15. vazduhoplovna Vojske SAD, čija se baza nalazila u Fođi, u Apuliji.

Drugog dana, 17. aprila, Beograd nije gađan kao sekundarni cilj nego je on naprotiv bio glavna meta. Razaranja su bila strahovita. Bombardovan je čak i logor Sajmište, gde je, koliko se zna bilo 60 poginulih i oko 150 ranjenih.

Razoreni su Ikarus, Teleoptik, Danubius, rafunerija na Čukarici. Teško su oštećeni mostovi na Savi i Dunavu, industrija Rogožarski, ali i okolni stambeni blokovi, brodogradilište takođe.

Pogođena je Bajlonijeva pijaca na Dorćolu, sa okolnim stambenim blokovima, gde je poginulo oko 200 lica. Bombe su pogodile Terazije, palatu Albanija, zdanja Tehničkog i Pravnog fakulteta, zdravstvene ustanove, čitave blokove kuća za stanovanje, crkve. Porodilište u Krunskoj ulici, današnja Studentska poliklinika, je razoreno, uz brojne žrtve.

Ostaje otvoreno pitanje ko je odlučivao o izboru meta, odnosno gradova koji će biti predmet bombardovanja.

Sačuvana građa potvrđuje da su bombardovanja, osim procene interesa vojnih stratega Britanije, odnosno SAD, tražili ne samo predstavnici NOVJ, nego i komanda Mihajlovićeve JVuO. Ciljevi su odabirani dogovorima.

Takođe, onovremne tehničke mogućnosti nisu dozvoljavale veći stepen preciznosti kada se gađa sa takvih visina, a letelice su prilikom tadašnjih masivnih razornih udara uglavnom dejstvovale sa visine 3 do 5 hiljada metara. Nesumnjivo, namera je bila da se izbegne dejstvo protivavionske artiljerije.

Prema nemačkim izvorima, poginula su 343 nemačka vojnika i 96 Italijana.