Brionskom deklaracijom 19. jula 1956. postavljeni temelji nesvrstanih

BEOGRAD - Zajedničkom izjavom, poznatom i kao Brionska deklaracija, objavljenom 19. jula 1956. godine, postavljeni su temelji Pokreta nesvrstanih.

Na Brionima, na Vangi, 18. i 19. jula 1956. održan je sastanak Josipa Broza Tita, Džavaharlala Nehrua i Gamala Abdela Nasera, čelnika Jugoslavije, Indije i Egipta, na kojem su usaglašena osnovna, prvobitna, načela međunarodnih odnosa kojima su utemeljene osnove potonjeg Pokreta nesvrstanih.

Iako je sastanak trojice lidera održavan na Vangi, koju je Tito čuvao kao neku vrstu njegovog zaštićenog intimnijeg kutka, sama Brionska deklaracija, odnosno formalno Zajednička izjava, potpisana je u Beloj vili na Velikom Brionu.

Pored drugog, u Zajedničkoj izjavi stajalo je: "Mir se ne može postići podelom, već težnjom ka kolektivnoj sigurnosti u svetskim razmerima i proširivanjem oblasti slobode, kao i okončanjem dominacije jedne zemlje nad drugom".

Hladni rat bio je na vrhuncu. Osnovna namera bila je osuda blokovske podele sveta, odnosno agresivnog ponašanje velikih sila kojima je stvarana opšta nestabilnost, proizvođeni ratovi i neizmerne tragične okolnosti, pri čemu je postojao sveprisutni strah, svest o opasnosti da bude upotrebljeno atomsko oružje, sa nesagledivim posledicama.

Tokom dvodnevnih razgovora Nehrua, Nasera i Tita, usaglašen je dokument Zajednička izjava, koju je sačinjavalo 12 tačaka na temu najkrupnijih problema tadašnjeg sveta.

Naglašena je potreba razoružanja, odnosno obuzdavanja trke u naoružavanju.

Potom potreba popuštanja napetosti u Evropi, kao i blokovske podvojenosti.

Pomenuta je takođe neophodnost prijema NR Kine u OUN, namesto dotadašnjeg njenog predstavnika Tajvana, pod zvaničnim imenom Kine.

Razmatrane su teške prilike na Bliskom i Dalekom istoku.

Pomenut je isto tako problem antikolonijalne borbe odnosno oslobodilačkog rata u Alžiru koji je tada bio u jeku.

Naglašena je važnost konferencije azijskih i afričkih zemalja u Bandungu, kao i podrška inicijativama za miroljubivu koegzistenciju.

Isticano je svojevremeno da je Brionski sastanak Nehrua, Nasera i Tita, bio prvi multinacionalni sastanak nesvrstanih, iako se uzima da je pokret zasnovan konferencijom u Beogradu.

Zajedničkoj izjavi trojice lidera osnivača nesvrstanih od 19. Jula 1956, ubrzo su se priključili Kvame Nkrumah, lider Gane i Ahmed Sukarno, predsednik Indonezije.

Jedna od glavnih tema tog vremena kada je međublokovski sukob u pitanju, dakle iz ugla Vašingtona i Moskve, bilo je pitanje kako će se opredeliti novooslobođene, dekolonizovane zemlje.

Na Zapadu je postojao strah da novooslobođene zemlje ne prihvate sovjetski model politike i privrede. Na Istoku, sa druge strane, dekolonizovane zemlje koje su negovale dobre odnose sa bivšim metropolama, Zapadom, doživljavane se kao nedovoljno slobodne žrtve neokolonijalizma.

U pojedinim sredinama sazrevala je u takvim okolnostima ideja neutralnosti, nemešanja. Primer takvog pravca bila je Indija. Na osmišljenu politiku Indije ugledale su se i drugi.

U Aziji su se novooslobođene zemlje u prvo vreme usmerile na regionalnu saradnju, političku i privrednu. Konferencija u Bandungu je između ostalog bila izraz takvih uverenja.

Put Josipa Broza Tita u Indiju i Burmu uticao je verovatno presudno na dalji razvoj događaja. Stvoreni su prvi temeljniji kontakti s vlastima u Nju Delhiju. Ustanovljena je pritom i izvesna sličnost u pogledima na međunarodne odnose.

Po povratku iz Azije, već prilikom obraćanja u Rijeci 11. februara 1955, Tito pominje potrebu da se zemlje koje imaju približne poglede na međunarodne probleme zbliže, te da nastoje da ujedine napore s ciljem što sopstvenog razvitka što negovanja politike mira i saradnje.

Bio je to začetak usmeravanja zvaničnog Beograda ka dekolonizovanim zemljama.

Jugoslavija, i sama izrasla iz teške oslobodilačke borbe, i inače osećala je simpatije za oslobodilačke težnje pokreta za dekolonizaciju.

Razmene mišljenja nastavljene su i prilikom prve zvanične posete Nehrua Jugoslaviji, 30. jun - 7. jul 1955.

Takođe, zvanične relacije na sličnim osnovama negovane su sa Egiptom, Etiopijom, i drugima.

Josip Broz Tito boravio je u poseti Etiopiji, decembra 1955, a odmah potom u Egiptu, tokom decembra 1955 i januara 1956.

Važnu ulogu će imati i potonje posete zemljama Azije i Afrike na prelazu 1958, na 1959. Josip Broz Tito je tada posetio Indoneziju, Burmu, danas Mjanmar, Indiju, Cejlon, današnju Šri Lanku, Etiopiju, Sudan, Egipat, koji se tada formalno zvao Ujedinjena Arapska Republika.

U Jugoslaviji je avgusta 1959. boravio Haile Selasije car Etiopije, zemlje koja je u vreme dekolonizacije Afrike imala ogromnu ulogu, odnosno zbog vekovne izuzetne istorije i uspešne borbe protiv osvajača, doživljavana je kao simbol slobode.

Usledio je put Josipa Broza Tita brodom Galeb duž zapadne obale Afrike i Gvinejskog zaliva, odnosno posete nizu tamošnjih novostvorenih država proleća 1961, tokom marta i aprila. Posetio je tada Nkrumahovu Ganu, Togo na čijem čelu se nalazio ugledni, kasnije tragičcni Silvanus Olimpio, Liberiju, zatim Gvineju, koju je vodio Seku Ture, a onda i Mali, što prvobitno nije planirano ali je Tito pristao da poseti njegovu zemlju na insistiranje Modiba Keite. Putovanje je okončano posetom, u povratku, Maroku, Tunisu i Egiptu odnosno UAR.

Tito i Naser, lider Egipta, sreli su se inače u čak 23 navrata. Prvi put 5. februara 1955, kada se presednik Tito brodom Galeb vraćao iz posete Indiji i Burmi. Poslednji put sreli su se februara 1970. u Asuanu. Septembra iste 1970. godine, Naser je umro.

Beogradskoj konferenciji je takođe prethodio susret i zajedničko obraćanje lidera pet neangažovanih zemalja, Indije, Indonezije, Egipta, Gane i Jugoslavije, tokom XV zasedanja Generalne skupštine OUN krajem 1960.

Bio je to uvod u osnivački skup, konferenciju nesvrstanih septembra 1961. u Beogradu.