Ukrajina danas obeležava Dan nezavisnosti

BEOGRAD - U Ukrajini se danas slavi Dan nezavisnosti, kao sećanje na 24. avgust 1991. godine, dan kada je usvojen Zakon o nezavisnosti.

Tog dana 1991. godine Vrhovna rada (skupština) objavila je nezavisnost Ukrajine.

Prethodno je Vrhovna Rada 16. jula usvojila Deklaraciju o suverenosti, po uzoru na istovetan čin Vrhovnog sovjeta Ruske federalne jedinice.

Njome je naglašeno pravo na samobitnost, samoopredeljenje, kao i superiornost ukrajinskih pravnih odredbi u odnosu na druge, odnosno sovjetske.

Obično se uzima da je prelomni momenat čitavog procesa bio pokušaj puča u Moskvi 19/21. avgusta 1991., kada je grupa predstavnika tvrde linije pokušala da obori Mihaila Gorbačova, koji je doživaljavan kao glavni krivac za destabilizaciju sovjetske države, pa i za proces dezintegracije koji je uveliko bio u toku, pre svega u pribaltičkim republikama, a onda i drugde, na Kavkazu, delom čak u Centralnoj Aziji, u Ukrajini, a na kraju Jeljcinovim potezima i u samoj Moskvi.

U sklopu čitavog procesa u Ukrajini je održan referendum 1. decembra 1991, a velika većina, čak 92 procenta izašlih, izjasnili su se tada za suverenost, odnosno odobrili su Zakon o nezavisnosti od 24. avgusta 1991. godine.

Referendumsko pitanje je tako i glasilo "Da li potvrđujete Akt o proglašenju nezavisnosti Ukrajine?".

Prema tada objavljenim podacima, na referendum su izašla 31.891.742 upisana birača, odnosno oko 84 odsto, a 28.804.071 se izjasnio za nezavisnost. što znači 92,3 od onih koji su glasali.

Paralelno su održavani i predsednički izbori na kojima je pobedio Leonid Kravčuk, prethodno čelnik Vrhovne rade.

Sutradan, 2. decembra, Boris Jeljcin, predsednik Ruske SFSR, priznao je Ukrajinu kao nezavisnu, a Mihail Gorbačov je u telegramu podrške naglasio nadu u "formiranje saveza nezavisnih država ".

Nekoliko dana potom, 8. decembra 1991., lideri Rusije, Ukrajine i Belorusije, Boris Jeljcin, Leonid Kravčuk i Stanislav Šuškević, u Brestu, odnosno Bjeloveškoj šumi, potpisuju akt kojim se Sovjetski Savez raspušta.

Predviđeno je da će nadalje postojati Zajednica nezavisnih država, dotadašnjih članica Sovjetskog Saveza.

Za zvanični datum nestanka sovjetske države uzet je 26. decembar 1991. godine.

Od tada, 24. avgust u Ukrajini je prihvaćen kao Dan nezavisnosti i kao takav obeležava se svake godine prigodnim manifestacijama.

Ranije je ukrajinska dijaspora, politički emigranti, slavila 22. januar, kada je 1918. proglašena Ukrajinska Narodna Republika, kao Dan nezavisnosti.

Istorijiski, iz nasleđa srednjovekovne Kijevske Rusije izrasla su sva tri savremena velika istočnoslovenska naroda.

Termin Ukrajina prvobitno se pominje u jednom spisu s kraja 12. veka i podrazumevao je oblast Perejaslav, jednu od kneževina u sastavu Kijevske Rusije, istočno i jugoistočno od Kijeva.

U 16. veku, kada taj naziv ulazi u širu upotrebu, on je podrazumevao oblast Zaporoških kozaka, pojas prema Krimskim Tatarima i Turcima na jugu.

Potom je korišćen, neformalno, za oblast oko Kijeva.

U sovjetsko vreme, posebno poslednjih decenija, među ukrajinskim naučnicima aktuelno je tumačenje prema kojem izvorno značenje reči Ukrajina nije pogranična, vojna zona, nego - oblast, zona, provincija, kraj oko nečeg.

Prema njihovom razumevanju, prvobitna etimologija je bila nametnuta od strane ruskih autora, kod kojih postoji teza da ta reč izvorno znači rubnu, pograničnu zonu, bez upućivanja na konkretan geografski prostor.

Tokom 17. i 18. veka Rusija je postupno, ratujući i sa Tatarima sa Krima, odnosno Turcima, i sa Poljskom, zauzela, ili po drugom tumačenju oslobodila, gotovo čitavu današnju Ukrajinu.

Na samom kraju 18. veka, 1783. pripojila je i Krim, a potom je, kao posledica deobe Poljske, 1772, 1793. i 1795, zapadna granica Rusije postao Brest, danas pogranično mesto Belorusije i Poljske.

Na delu koji je prilikom deobe Poljske pripojen Austriji, bečki dvor obrazovao je Galiciju, odnosno Kraljevinu Galiciju i Lodomeriju.

Istočni deo austrijske Galicije nastanjivali su većinom Ukrajinci i upravo na tom prostoru postupno je građen nov ukrajinski identitet, koji se ograđivao od ma kakve identifikacije s Rusijom.

U vreme carske Rusije zvanični stav je bio da su Ukrajinci Malorusi, deo ruskog naroda, dok su današnji Rusi nazivani Velikorusima.

Savremena Ukrajina obrazovana je kao jedna od republika u okviru novooblikovanog Sovjetskog Saveza.

Prethodno, novembra 1917. proglašena je Ukrajinska narodna republika, koja je januara 1918. proklamovala punu samostalnost.

Nacionalnu zastavu Ukrajine, kakva se danas koristi, prvobitno je istakla jedna skupština Ukrajinaca ili Rutena, održana u Lavovu, u austrijskoj Galiciji 1848. godine.

Galicija je, međutim ,po Prvom svetskom ratu, odnosno po okončanju rata između Poljske i Sovjeta, ostala u sastavu Poljske, kao i zapadni delovi Volinije i Podolije.

Konačne zapadne granice Ukrajina će dobiti posle Drugog svetskog rata kada su joj pripojene teritorije istočne Galicije, sa središtem u Lvovu (Lavov, nemački Lemberg) od Poljske, kao i severni deo nekadašnje austrijske Bukovine, sa Černovicom, uključući krajnji sever i južni priobalni pojas Besarabije, koja je u međuratnom periodu bila deo Rumunije.

Ukrajini je tada prikjučena i Zakarpatska oblast, sa središtem u Užgorodu, poznata i kao Rutenija, koja je istorijski bila deo Ugarske, a u međuratnom periodu Čehoslovačke.

Aktuelni rat sa Rusijom, uključujući teritorijalne sporove, počev od Krima, posebno je podigao nacionalnu svest Ukrajinaca, pored vekovne, nesporne, svesti o bliskosti.