U Smederevu se 5. juna 1941. dogodila razorna eksplozija, odnela hiljade života

BEOGRAD - Strahovita eksplozija koja se u Smederevu dogodila 5. juna 1941. razorila je veći deo drevnog grada na Dunavu i odnela hiljade života.

Snaga eksplozije bila je takva da se sasvim dobro čula i u Beogradu, udaljenom 42 kilometra vazdušnom linijom.

U Smederevsku tvrđavu, pošto je okupirana Kraljevina Jugoslavija aprila 1941, nemački okupatori smestili su ogromne količine oružja i municije zaplenjenog od jugoslovenske vojske koja je kapitulirala.

Eksplozija se dogodila u ranim popodnevnim satima, u 14.14.

Godine 1941, peti jun bio je četvrtak, pazarni dan u Smederevu, pa se otuda u gradu tada našlo i mnoštvo seljana iz obližnjih naselja.

Precizan broj poginulih nije mogao da bude utvrđen. Nesumnjivo je međutim da je prilikom eksplozije poginulo najmanje 2.500 osoba. Broj povređenih odnosno ranjenih bio je višestruko veći.

Sticajem okolnosti, u trenutku eksplozije u stanici se nalazila kompozicija voza br. 4714 koji je saobraćao od Smedereva ka Požarevcu, i upravo je trebalo da napusti grad u 14.12, ali se zbog gužve zadržao duže.

Gotovo svi koji su se nalazili u kompoziciji stradali su. Među njima i sin generala Milana Nedića sa porodicom.

Ustanovljeno je potom da je polovina zgrada u Smederevu razorena, a oštećenja su postojala na gotovo svim objektima. Postoje i navodi da je tada razoreno približno dve trećine drevnog grada despota Đurđa Brankovića.

Osim građana Smedereva, ili okolnih sela, u toj varoši tada su takođe boravile hiljade izbeglica iz raznih delova rasparčane Jugoslavije.

Smederevo je u to vreme bilo i privremeno središte Dunavske banovine, izmeštene iz Novog Sada koji je pripojen Mađarskoj. Otuda se veliki deo aparata Dunavske banovine ili institucija pod njenim okriljem, poput primera radi, ansambla Srpskog narodnog pozorišta iz Novog Sada, slilo u Smederevo.

Kada je Kraljevina Jugoslavija okupirana aprila 1941, nemačke okupacione vojne vlasti smestile su velike količine različitog vojnog materijala, privremeno, unutar tvrđave u Smederevu.

Tvrđava je obimom omogućavala skladištenje velikih količina materijala a tada valjano stanje utvrđenja, zidina, verovalo se, doprinosilo je obezbeđenju.

Nemački okupator unutar tvrđave dopremio je, osim vojnog materijala, oružja i municije, takođe i gorivo.

Konkretno, po nemačkim izvorima, u tvrđavi se tada nalazilo 374 tone TNT-a, 2.800 tona municije različitijih vrsta, 172 tone eksploziva ili baruta, kao i 425.000 detonatora, uz pomenuto gorivo.

Smatra se da je do požara došlo na prostoru gde je bila smeštena pešadijska municija, desno od glavne kapije.

Tadašnja okupaciona administracija pomogla je obnovu. Na čišćenju ruševina, izvlačenju stradalih i potonjoj gradnji, obnovi, radilo se vrlo predano.

U spasavanju su učestvovali mnogi građani, pa i pripadnici nemačke vojske. Potom je to dobilo sasvim organizovanu formu, sa odgovarajućim građevinskim i drugim stručnjacima.

Tokom 1943. godine grad je obnovljen, odnosno ponovo izgrađen.

Uzrok eksplozije ostao je nejasan. Pretpostavke su se kretale od teze o nesrećnom slučaju, čemu su mogle doprineti i velike vrućine, do zaključka da je u pitanju diverzija.