Obeležava se 105 godina od proboja Solunskog fronta u Prvom svetskom ratu

BEOGRAD - Probojem Solunskog fronta 15. septembra 1918. godine, pre 105 godina, dogodio se preokret na frontovima Prvog svetskog rata, što će dovesti do poraza Centralnih sila i okončanja Svetskog rata.

Probojem Solunskog fronta, munjevitim oslobađanjem Srbije, a zatim i drugih krajeva nastanjenih Srbima i drugim južnoslovenskim narodima, što je rezultiralo stvaranjem zajedničke države Kraljevine SHS/Jugoslavije, Srbi su postigli jedan od najvećih uspeha u celokupnoj svojoj istoriji. Ne samo da su zapravo odlučili Svetski rat, nego su ostvarili i konačno ujedinjenje, čemu su težile generacije.

Razbijanjem bugarsko-nemačkih snaga omogućen je proboj srpskih i savezničkih trupa na sever, što je rezultiralo kapitulacijom Bugarske, potom Austrougarske, da bi zatim i Nemačka zatražila primirje 11. novembra, što je zapravo značilo kapitulaciju.

Na Solunskom frontu, sa savezničke strane, nalazile su se srpske, francuske, britanske, delom grčke i italijanske trupe, do 1917. godine, odnosno revolucije u toj zemlji, i ruske. Najbrojniji su bili Francuzi. Na suprotnoj strani nalazile su se nemačke, bugarske i austrougarske trupe. Bugara je bilo najviše.

Stvaranje Solunskog fronta započelo je posle neuspeha Galipoljske operacije iskrcavanjem oktobra 1915. u Solunu dveju francuskih i jedne britanske divizije.

Od marta do polovine maja 1916. godine sa Krfa, gde se oporavljala posle golgote tokom povlačenja preko planinskih vrleti do Jadrana, u zimu 1915/1916, prebačena je i srpska vojska, sa koliko se zna, 6.025 oficira i 124.190 vojnika.

U najširem obimu, Solunski front (nazivan i Balkanski, Makedonski ili Južni) protezao se od Jadransko-jonske obale, nešto severnije od Valone, dužinom približno 600 kilometra preko reke Strume, čak do Dedeagača, danas Aleksandrupolis, na egejskoj obali.

Teške borbe na Solunskom frontu vođene su posebno na Kajmakčalanu, septembra 1916. što je okončano srpskom pobedom, 30. septembra, konačnim zauzimanjem vrhova planine, uz stravične žrtve, i oslobađanjem Bitolja novembra 1916.

Srpska Treća armija, usled velikih gubitaka, rasformirana je 28. marta 1917. godine i njenim ljudstvom su popunjene Prva i Druga armija.

Zapovednik savezničkih snaga na Solunskom frontu francuski general Franše d`Epere juna 1918. prilikom sastanka sa regentom Aleksandrom Karađorđevićem i srpskim generalima usaglasio je dalje poteze. Tada je dogovoreno da ofanziva započne 15. septembra na sektoru Dobro polje - Veternik - Kozjak, gde su se nalazili Srbi, kojima je određen težišni udar prilikom proboja. Prva i druga srpska armija, odnosno šest pešadijskih i jedna konjička divizija, ojačane sa dve francuske pešadijske divizije, bile su udarna snaga proboja.

Srpsku vojsku sačinjavale su dve armije, Prva pod komandom generala Petra Bojovića i Druga armija, kojom je zapovedao vojvoda Stepa Stepanović. Komandant Štaba bio je vojvoda Živojin Mišić.

Sve ukupno Srba je bilo do 140.000. Približno 25.000 bili su dobrovoljaci, Srbi sa prostora Austrougarske, prispeli što iz zarobljeništva, odnosno Rusije, što iz Amerike. Po onovremenim svedočenjima upravo dobrovoljci su bili najborbeniji element srpske vojske u završnom periodu Svetskog rata.

Uoči proboja, 14. septembra duž linije fronta započela je masivna artiljerijska priprema za ofanzivu, dejstvom oko 2.000 dalekometnih cevi. Vatra strahovite razorne moći trajala je do početka proboja 15. septembra u 5:30 časova.

Proboj je ostvaren od 15. do 17. septembra 1918. godine na frontu dveju bugarskih divizija. Prevashodni vojni cilj bilo je ovladavanje dolinom Vardara, ali je brzo napredovanje Srba, promenilo prvobitne ograničene ciljeve. Pošto je razbijena bugarska vojska bežala u rasulu vlada u Sofiji kapitulirala je 30. septembra1918. Srbi su prilikom oslobađanja otadžbine nastupali tako brzo da je francuska komanda apelovala na srpsku Vrhovnu komandu da uspori napredovanje

Munjevit proboj Srba rezultirao je oslobađanjem Beograda već 1. novembra. Usledilo je dalje napredovanje srpske vojske, na sever s ciljem oslobođenja Vojvodine, kao i na zapad, sve do Karavanki, Rijeke, Prekmurja. Austrougarska je kapitulirala 4. novembra.

Za uspešno rukovođenje ofanzivom general Petar Bojović unapređen je u čin vojvode.

U pismu bugarskom monarhu Ferdinandu, nemački car Vilhelm II, jadao se da je sramno što je, po njegovim rečima, 60.000 Srba, odlučilo ishod rata.

Kao posledica Prvog svetskog rata, četiri velike stare imperije prestale su da postoje: Austrougarska, Turska, Rusija, Nemačka. Sa druge strane nastalo je više novih nacionalnih država, među njima i Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno Jugoslavija.

Srbija je u tom ratu ukupno izgubila, koliko se zna, 1.248.136 stanovnika, odnosno 28 odsto. U stvarnosti taj procenat je još veći kada se imaju u vidu državni okviri Srbije pre Balkanskih ratova, koji su, i po sastavu stanovništva, izneli "na svojim leđima" čitav taj rat, uz bitnu pomoć desetina hiljada Srba dobrovoljaca sa prostora negdašnje Austrougarske.

Pobede srpske vojske krunisane su odlukama Srba iz do tada neoslobođenih krajeva da se prisajedine Srbiji, tako se Vojvodina prisajedinila Srbiji 25. novembra 1918. (Srem dan ranije), a Crna Gora 26. novembra.