Danom primirja obeležava se okončanje Prvog svetskog rata

BEOGRAD - Primirjem potpisanim pre 105 godina, 11. novembra 1918. u Frankportu kod varošice Kompijenj, u regiji Pikardija u Francuskoj, obustavljene su borbe u Prvom svetskom ratu između zemalja Antante i Nemačke, a Danom primirja u svetu se obeležava i završetak najrazornijeg rata koji je istorija do tada zabeležila.

Ferdinand Foš, maršal Francuske, zapovednik savezničkih snaga na Zapadnom frontu i Matijas Ercberger, koji je predvodio nemačku delegaciju, potpisali su tada primirje u železničkom vagonu, u šumi kod Kompijenja.

Primirje je potpisano u 5.45, a stupalo je na snagu u 11.00 časova, 11. novembra 1918. godine.

Nemačkom pristanku na primirje, čime je rat okončan, odnosno borbe obustavljene, prethodile su kapitulacije nemačkih saveznika - Bugarske, Turske, Austrougarske.

Primirje je zatim obnavljano do konačnog zaključenja mirovnog sporazuma u Versaju 28. juna 1919. godine.

U Prvom svetskom ratu poginulo je više od 17 miliona ljudi, precizan broj neće nikada biti utvrđen, od čega oko devet na strani Antante.

Nepunih deset miliona bile su vojne žrtve, ostalo civili.

Najtragičnije su bile posledice po Srbiju.

Svetski rat je i počeo napadom Autrougarske na Srbiju, uz odlučan podsticaj vlade u Berlinu, i Srbija je imala, srazmerno veličini zemlje i brojnosti populacije, najviše žrtava.

Prema memorandumu Delegacije Kraljevine SHS tokom Mirovne konferencije u Parizu 1919, Srbija je do oktobra 1915. mobilisala 707.343 lica, dakle 24 odsto populacije ili 40 procenata muškog stanovništva.

Prema istom izvoru, ukupni gubici Srbije bili su 1.247.435 ljudi, odnosno 28 procenata populacije iz 1914. godine.

Vojnih gubitaka je bilo 402.435, a civilnih 845.000.

Austrougarska je kao izgovor za napad na Srbiju, čime je započela Svetski rat, iskoristila pogibiju Franca Ferdinanda, na Vidovdan u Sarajevu.

Mladi nacionalni revolucionar Gavrilo Princip, pripadnik pokreta "Mlada Bosna", usmrtio je austrougarskog prestolonaslednika 28. juna 1914. godine.

Nesumnjivo je da su vlasti u Beču već izvesno vreme tražile izgovor za napad na Srbiju, a tragedija u Sarajevu je poslužila kao prigodan izgovor.

Iako je Vlada Kraljevine Srbije pokazala najbolju volju da izađe u susret zahtevima Beča, odgovor Srbije nikoga u Beču nije zapravo zanimao, tražen je izgovor za uništenje Srbije.

Mesec dana potom Svetski rat je napadom na Srbiju započeo.

Herojsko držanje Srbije, inače teško iscrpljene Balkanskim ratovima 1912/13, pobede nad Austrougarskom na Ceru, Drini i Kolubari, zaprepastile su tada svet.

Rat koji je prerastao u svetski, okončan je primirjem novembra 1918. godine, čemu je presudno doprinela upravo Srbija probojem Solunskog fronta sredinom septembra 1918., što je za posledicu imalo brzu kapitulaciju Bugarske, potom Turske, a zatim i Austrougarske.

Slomu Centralnih sila doprineo je paralelni pritisak saveznika, kojima su se 1917. priključile SAD, što je verovatno bilo presudno.

Kapitulaciji Nemačke 11. novembra 1918. godine prethodila je kapitulacija Bugarska 29. septembra, potom Turske 30. oktobra i konačno Austrougarske 3. novembra.

Docnije su sledili mirovni sporazumi, čime je karta Evrope, pa i sveta, preoblikovana.

Nestala je Austrougarska imperija, a oblikovane su nevelike nacionalne države Austrija i Mađarska.

Nemačka, u kojoj je oborena monarhija, je znatno umanjena i izgubila je vanevropske posede, kolonije.

Osmanska Turska je ubrzo postala republika pod Kemalom Ataturkom, a izgubljeni su svi njeni posedi na Bliskom istoku, u Mesopotamiji i Arabiji.

Nestalo je takođe i rusko carstvo, kao posledica revolucije u toj zemlji, februara odnosno oktobra/novembra 1917. godine.

Sovjetska Rusija je iz rata istupila ranije, separatnim mirom u Brest Litovsku, marta 1918., čime su boljševici pomogli ratnu poziciju Nemačke.

Sa druge strane, na ruševinama nestalih imperija oblikovane su nove nacionalne države Čehoslovačka, Poljska, Finska, baltičke države Estonija, Letonija, Litvanija.

Francuska je ostvarila nacionalni cilj povratka Alzasa i Lotaringije.

Italija, Rumunija, čak Danska su teritorijalno uvećane.

Nemačke kolonije na upravu su, kao mandatne teritorije, od strane novoobrazovanog Društva naroda, dobile Britanija (jugozapadna Afrika odnosno Namibija, Tanganjika, manji deo Kameruna i Togoa, posedi na Novoj Gvineji) i Francuska (umanjeni Kamerun i Togo).

Japan je dobio neka pacifička ostrva, do tada nemačke posede.

Portugalija je dobila nevelika proširenja u Africi.

Prvog decembra 1918. u Beogradu je formirana Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, od 1929. Kraljevina Jugoslavija, čime su proklamovani ratni ciljevi Srbije ostvareni.

U to vreme, pobeda u Svetskom ratu i obrazovanje nove zajedničke države doživljeno je kao konačno ostvarenje nacionalno- oslobodilačkih težnji Srba.

Zanimljivo je da je potpisnik primirja u Kompijenju, maršal Foš, videvši konačne odredbe mira u Versaju, neskriveno nezadovoljan, prokomentarisao "Ovo nije mir, ovo je primirje na dvadest godina".